İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu

Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 184. maddesinde düzenlenen imar kirliliğine neden olma, önemli bir suç tipidir. İmar kirliliği suçu, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı yapılaşma faaliyetlerini cezalandırır ve imar planlarının bozulmasını önlemeyi amaçlar. Özellikle hızlı kentleşme ve kaçak yapılaşma sorunları nedeniyle sıkça karşılaşılan imar kirliliği suçu hem bireysel hem de toplumsal zararların engellemesinde kritik bir rol üstlenir. 

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Nedir?

TCK Madde 184/1’e göre imar kirliliğine neden olma suçu, belediye sınırları dahilinde ya da özel imar rejimine tabi alanlarda mevcut ruhsata aykırı veya tamamen ruhsatsız bir şekilde bina yapan ile yaptıran kişilerin işlediği bir suç olarak tanımlanır. İmar mevzuatına aykırı yapılaşmanın kent estetiğini bozması, çevreye zarar vermesi ve kamu düzenini ihlal etmesi sebebiyle cezalandırılan imar kirliliğine neden olma suçu, planlı kentleşmeyi korumayı ve kaçak yapılaşmayı caydırmayı amaçlar. Örneğin, ruhsat alınmadan bir evin balkonunu kapatmak veya ruhsata aykırı kat eklemek bu suçu oluşturabilir. Yargıtay 18. Ceza Dairesi’nin 2021/32803 E., 2024/5990 K. sayılı kararında da konteyner gibi sabit olmayan yapıların bina niteliğinde olmaması halinde suçun unsurlarının oluşmadığı belirtilmiştir. 

İmar kirliliği suçu şikayete tabi değildir. Bu sebeple resen soruşturma açılır. Davası ise Asliye Ceza Mahkemesinde görülür. İmar kirliliğine neden olma suçu zamanaşımı ise açılan dava için 8 yıldır. Başka bir ifadeyle savcılığı, suç işlendikten itibaren 8 yıllık süre içinde resen soruşturma başlatıp dava açması gerekir. Aksi halde suç zamanaşımına uğrar.

İmar Kirliliği Suçunun Unsurları Nelerdir?

TCK Madde 184 uyarınca imar kirliliği suçu, maddi ve manevi unsurlardan meydana gelir. Başka bir ifadeyle bu suçun oluşabilmesi için bazı şartların karşılanması gerekir. İmar kirliliğine neden olmanın maddi unsurları, suçun fiilini ve konusunu tanımlarken manevi unsurları ise failin kastını ifade eder.

Maddi Unsurlar

İmar kirliliği suçunun maddi unsurları suçun fiilini ve konusunu tanımlayacak niteliktedir. Burada fiil ile ifade edilen ruhsatsız ya da ruhsata aykırılık oluşturan bina inşa etmek veya inşa edilmesini sağlamaktır. Bina, Türk Ceza Kanunu Madde 184/4’e göre sabit ve sürekli bir yapı olarak tanımlanır. Örneğin, temeli olmayan büfe ya da prefabrik konutlar bina olarak sayılmayabilir. 

Yargıtay 4. Ceza Dairesi’nin 2013/381 E., 2013/841 K. sayılı kararında da balkon kapatma gibi bina içi basit tadilatların suç oluşturmadığı, fakat alan kazanma gibi esaslı değişikliklerin suç kapsamına girdiği belirtilmiştir. İmar kirliliği suçu maddi unsurlarından biri de suçun konusudur. Belediye sınırları içinde ya da mücavir alanlarda imar planına tabi taşınmazları kapsayan bu suçun işlenmiş olması için imar mevzuatına aykırılık oluşturması gerekir. Bununla birlikte 12 Ekim 2004 tarihi öncesi yapılar için 2. ve 3. fıkra hükümleri uygulanmaz. İmar kirliliğinin oluşması ise planın bozulmasına ve çevresel zarar ile sonuçlanır. İmar kirliliğine neden olma suçu neticeli bir suç olup yapının tamamlanması ile oluşur.

Manevi Unsurlar

İmar suçu manevi olarak kast unsuruna sahiptir. Kast, failin aykırı ya da ruhsatsız yapı inşa ettiğini bilmesi ve istemesi anlamına gelir. Bu unsur olmadığında imar kirliliği suçu oluşmayabilir. Başka bir ifadeyle taksir hali suç teşkil etmez. Yargıtay 18. Ceza Dairesi’nin 2013/381 E., 2013/841 K. sayılı kararında da failin imar mevzuatına aykırılığı bilerek hareket etmesi gerektiğinin altı çizilmiştir. Örneğin, konut kiracısı tarafından yapılan yapıda malikin kastı bulunmuyorsa, malik sorumlu tutulmaz. Fakat azmettirme ya da yardım varsa sorumluluk meydana gelir ve malik de sorumlu tutulur.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunun Cezası ve Özel Hükümler

TCK Madde 184/1’e göre, imar kirliliğine neden olma suçunun temel hali için minimum 1, maksimum 5 yıl hapis cezası öngörülür. Bu suçun nitelikli hallerinde ise uygulanan ceza artar. İmar kirliliği suçunun nitelikli halleri ile ifade edilen durumlar ve uygulanan ceza miktarları ise şunlardır:

• Rant sağlama amacıyla imar kirliliğine neden olma suçu işleyenler TCK Madde 184/2 uyarınca 2 yıldan 7 yıla kadar değişen sürelerde hapis cezası alır.
• Çevreye zarar vermeyi de kapsayan nitelikli imar kirliliği suçlarında TCK Madde 184/3 uyarınca suçlular, 2 yıldan 7 yıla kadar hapis cezasına çarptırılır.
• Kamu kurumu ya da kuruluşu imar kirliliğine neden olma suçunu işlemiş ise TCK Madde 184/4 uyarınca 3 yıldan 8 yıla kadar değişen sürelerde hapis cezası uygulanır. 

Etkin Pişmanlık

TCK Madde 184/5’e göre imar kirliliğine neden olma suçu etkin pişmanlık kapsamındadır. Örneğin, mevcut imar planına aykırı inşa edilmiş ve ruhsata sahip olmayan bir yapı, plana uygun hale getirilip ruhsat alınırsa kamu davası açılmaz. Kamu davası açılmış ise dava düşer. Söz konusu suça bağlı mahkumiyet varsa tüm ceza sonuçları ile birlikte ortadan kalkar. Üstelik bu uygulama süre şartı aranmaksızın geçerlidir. 

Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 2019/703 K. sayılı kararında da yıkımın idare tarafından değil fail tarafından yapılması gerektiği ayrıca masrafları da failin karşılaması gerektiğini belirtir. Aksi halde etkin pişmanlık uygulanması söz konusu değildir. Çünkü etkin pişmanlık uygulaması, suçun tamamlanmasının ardından failin neticeyi gidermesiyle işler. Bu sebeple idari yıkım da etkin pişmanlık sayılmaz.

Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılması

Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK) Madde 231’e göre, imar kirliliği suçu için “Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)” uygulanamaz. Çünkü TCK Madde 184/5’te düzenlenen özel etkin pişmanlık hükmü, HAGB uygulanmasını engelleyecek niteliktedir.Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2011/259 E., 2012/20 K. sayılı kararında da vurgulandığı üzere etkin pişmanlığın HAGB’den daha lehe olduğundan ceza ve dava düşürebileceği için HAGB’nin uygulanması mümkün değildir. Genel olarak bakıldığında ise fail, etkin pişmanlık şartlarını yerine getirmesi halinde cezadan kurtulabilir. 

Erteleme

İmar kirliliğine neden olma suçu işleyen birinin aldığı hapis cezası TCK Madde 51 kapsamında ertelenebilir. Ancak bunun için cezanın “2 yıl veya daha az olma” şartlarını karşılaması gerekir. Öte yandan imar kirliliğine neden olma suçunda cezanın ertelenebilmesi için etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmamış olması gerekir. Yargıtay 18. Ceza Dairesi’nin 2015/9910 E. sayılı kararında da erteleme kararının sadece kamu yararı gözetilerek verilebileceği vurgulanmış ancak çevresel zarar varsa dikkatli olunması gerektiği belirtilmiştir.

İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Savunma Dilekçesi

İmar kirliliğine neden olma suçu savunma dilekçesi CMK Madde 147 ve 149’a göre hazırlanarak ilgili mahkemeye sunulur. Söz konusu dilekçede yer alması gereken unsurlar ise kimlik bilgileri, olayın özeti, deliller, hukuki değerlendirme ve talep olarak sıralanır. Burada kimlik bilgileri olarak ifade edilen sanık, müdafii ve şikayetçinin kimlik bilgileridir. Olayın özeti ise yapının ruhsatsız olması ya da aykırılık durumunun önemsizliğine ilişin savunma kısmıdır.

 İmar kirliliğine neden olma suçu ile itham edilen kişilerin savunma dilekçelerinde mutlaka deliller de yer almalıdır. Deliller, ruhsat belgeleri, bilirkişi raporları ya da tanık beyanları olabilir. Dilekçedeki hukuki değerlendirme ile ifade edilmek istenen suç unsurunun oluşmadığı, manevi unsurun eksikliği ya da etkin pişmanlık savunmasıdır. Dilekçe beraat ya da etkin pişmanlık talebi ile sonlandırılır. 

Örneğin, “Sayın Mahkeme, sanığın yapısı ruhsata uygundur; bilirkişi raporu delil olarak sunulmuştur. TCK 184/5 uyarınca etkin pişmanlık şartları sağlanmıştır. Beraat talep olunur.” şeklinde yazılmış bir dilekçe, imar kirliliğine neden olma suçuna yönelik başarılı bir örnektir.

Kaynaklar

• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, Madde 184, 51, 62.
• 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, Madde 147, 149, 231.
• Yargıtay 18. Ceza Dairesi Kararları (2021/32803 E., 2024/5990 K.; 2013/381 E., 2013/841 K.).
• Yargıtay 4. Ceza Dairesi Kararı (2013/381 E., 2013/841 K.).
• Yargıtay Ceza Genel Kurulu Kararı (2019/703 K.).
• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararı (2011/259 E., 2012/20 K.).
• Resmi Gazete, 02.08.2024, Sayı: 32620.