Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 86. maddesi kapsamında düzenlenen sigortasız işçi çalıştırma, ağır yaptırımlara tabi bir suçtur. Bu suç, Türkiye’de işverenlerin Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirimde bulunmadan başka bir ifadeyle kayıt dışı ya da eksik bildirim yaparak işçi çalıştırması anlamına gelir. İşçinin sosyal güvenlik haklarını ihlal eden sigortasız işçi çalıştırma suçu hem bireysel mağduriyete neden olur hem de kamu kaynaklarına zarar verecek niteliktedir. Asgari ücretteki artış oranına bağlı olarak cezaların belli periyotlarda güncellendiği sigortasız işçi çalıştırma suçunda işverenler için idari para cezaları, geriye dönük prim borçları ve tazminat riskleri öngörülür. 

Sigortasız Çalıştırılan İşçinin Hakları

Sigortasız çalıştırılan işçi, 5510 sayılı Kanun’un 86. maddesi uyarınca geriye dönük olarak pek çok hakka sahiptir. Bunlar, sigortanın yanı sıra kıdem ve ihbar tazminatı, iş kazası ve meslek hastalığı tazminatı ile iş güvencesi tazminatıdır. Bu hakları şu şekilde açıklamak mümkündür:

• Sigortasız çalıştırılan işçinin sigortasız dönemleri hizmet tespit davası ile belirlenir. Geriye dönük sigorta hakkı kazanan işçi ayrıca emeklilik, sağlık ve işsizlik hakları da kazanır.
• İş Kanunu Madde 14 ve 25’e göre, sigortasız çalışmanın tespit edilmesi halinde işçi kıdem ve ihbar tazminatı hakkı da kazanır.
• 30+ işçi işyerinde işten çıkarılırsa, 4-8 aylık ücret tazminatı da alır. Bu iş güvencesi tazminatı olarak da adlandırılır.
• SGK ödediği giderleri işverene rücu eder; işçi ise tazminat davası açabilir. Böylece iş kazası ve meslek hastalıklarında güvence altında olur.

Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nin 2014/20041 E., 2014/9313 K. sayılı kararında, sigortasız çalışmanın kıdem tazminatını engellemediğine hükmetmiştir.

Sigortasız İşçi Çalıştırma Nasıl Tespit Edilir?

Sigortasız işçi çalıştırmanın tespit edilmesi, SGK tarafından yapılan rutin denetimlerle ya da şikayetlerin değerlendirilmesi ile gerçekleşir. SGK denetiminde müfettişler işyerini ziyaret ederek çalışanları sorgular ve tutanak tutar. İşçi veya işletmenin sigortasız işçi çalıştırdığını bilen üçüncü bir kişinin şikayeti üzerine de denetim yapılabilir. Bunun için şikayeti yapacak kişi ALO 170 hattına ya da CİMER’e başvuruda bulunabilir. Ayrıca SGK İl Müdürlüğü’ne dilekçe verebilir. Sigortasız işçi çalıştırma şikayet dilekçesi örnekleri incelerek ihtiyaç duyulan dilekçe kolayca hazırlanabilir. Sosyal Sigortalar Kurumu (SGK), şikayet üzerine 1 yıla kadar geriye dönük sigorta sağlar.

Denetim sürecinde deliller toplanır. Bunlar tanık beyanları, kamera kayıtları, banka dökümleri ve bordrolardır. Sigortasız işçi çalıştırma durumunda geriye dönük tespit yapılması mümkündür. Bunun için son 5 yıl incelenebilir. Geriye dönük tespit için hizmet tespit davasının açılması gerekir. Söz konusu davada, mahkeme başvuruyu ve delilleri değerlendirerek karara varır. Fakat, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2020/4030 E., 2021/1950 K. sayılı kararında da belirtildiği davada sunulacak delillerin mutlaka somut olması gerekir.

Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası 2025

2025 yılı için sigortasız işçi çalıştırma cezası, 1 Ocak 2025 tarihi itibarıyla 22.104,67 TL olan güncel asgari ücrete göre şöyledir:

• İşçi işe başladığında bildirim yapılmaması halinde asgari ücretin 1 katı, yani 22.104,67 TL.
• İşçinin 1 ay sigortasız çalıştırılması halinde, asgari ücretin 2 katı, yani 44.209,34 TL.
• Yabancı işçinin sigortasız çalıştırılması halinde, Uluslararası İşgücü Kanunu madde 23 uyarınca ek olarak 56.078,88 TL.
• İşçinin 5 yıl yani 60 ay sigortasız çalıştırılması halinde, asgari ücretin 2 katı x 60 = 2.652.560,40 TL’ye kadar ceza uygulanır. Ceza tutarı ise denetim süresine ve mahkeme kararına göre değişebilir. 

Söz konusu cezalar SGK tarafından icra yolu ile tahsil edilir. Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin 2016/1414 E. sayılı kararında ise cezaların indirimsiz uygulanacağı vurgulanmıştır.

Sigortasız çocuk işçi çalıştırma cezası ise hem Sosyal Güvenlik Kanunu (5510 sayılı Kanun) hem de İş Kanunu (4857 sayılı Kanun) kapsamında ele alınır. Çünkü işçinin sigortasız çalıştırılması genel bir ihlal iken çocuk işçinin sigortasız olarak çalıştırılması daha kapsamlı ihlalleri içerir. Dolayısıyla 18 yaşından küçük bir çocuğu, SGK’ya bildirmeden ya da eksik bildirimle çalıştıran işverene ek cezalar ve yaptırımlar uygulanır. 

Türkiye’de özellikle 15 yaşından küçük çocukların istihdamı oldukça katı kurallara tabidir. Örneğin, çocuk işçiliği, tehlikeli işlerde ya da gece vardiyasında tamamen yasaktır. Çocuğun yasaklı olan iş kollarında veya koşullarında sigortasız olarak çalıştırılması ise cezayı katlar. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2024/789 E., 2025/234 K. sayılı kararında da sigortasız çocuk çalıştırmanın işçinin geleceğini riske attığı ve ağır yaptırımları gerektirdiği vurgulanmıştır.

Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezaları ve Yaptırımları

Sigortasız işçi çalıştırma yaptırımları idari ve hukuki olmak üzere iki çeşittir. 5510 sayılı Kanun Madde 102’ye göre, işverene işçiyi sigortasız çalıştırdığı her ay için asgari ücretin 2 katı idari para cezası uygulanır. yaptırımlar arasında geriye dönük prim ödemesi de söz konusudur. Bu kapsamda SGK, primleri işverenden tahsil eder. Üstelik bu primlere gecikme faizi de uygulanır. Tüm bu süreçte kayıt dışı istihdam, vergi kaçakçılığına yol açmış ise TCK Madde 359 kapsamında işverene hapis cezası uygulanabilir. 

Sigortasız işçi çalıştırmaya yönelik yaptırımlardan biri de iş güvencesi tazminatı ile kötü niyet tazminatıdır. İşçi işten çıkarılırsa 4-8 aylık ücreti, iş güvencesi tazminatı olarak alır. Kötü niyet tazminatı ise 30’dan az işçi çalıştıran işyerinde ihbar tazminatının 3 katı kadardır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2011/51524 E., 2014/50 K. sayılı kararında da sigortasız çalışmanın tazminat hakkını etkilemediği belirtilmiştir. 

Sigortasız İşçi Çalıştırma Şikayeti Nereye Yapılır?

Sigortasız işçi çalıştırma şikayeti dört farklı yolla yapılabilir. Söz konusu şikayet yolları şunlardır:

• ALO 170 anonim ihbar hattını arayarak bildirimde bulunabilir.
• CİMER’e yapılacak online başvuru ile şikayette bulunabilir. Bu şikayet, CİMER tarafından SGK’ya iletilir.
• SGK İl Müdürlüğüne yazılı dilekçe verilerek denetim yapılması sağlanabilir.
• İş Mahkemesinde hizmet tespit davası açılabilir. Bu dava için zamanaşımı süresi 5 yıldır. 

Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nin 2014/20041 E., 2014/9313 K. sayılı kararında, şikayetin delillerle desteklenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Sigortasız istihdamın önüne geçmek için vatandaşlara çeşitli teşvikler sunulur. Bunlardan biri de sigortasız işçi çalıştırma ihbar ödülü olarak adlandırılan uygulamadır. SGK ihbar ödülü olarak da bilinen bu uygulama kapsamında, işçiyi sigortasız olarak çalıştıran işverenin tespit edilmesine yardımcı olan kişiler belli bir miktar para ödülü almaya hak kazanır. Bu ödül 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında belirlenmiş olup ihbarcının kimliği süreç boyunca gizli tutulur

Sigortasız İşçi Çalıştırma Tazminat Davası

İş Kanunu Madde 25’e göre sigortasız işçi çalıştırma tazminatı için dava açılabilir. Tazminat davası, hizmet tespit davası, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve iş güvencesi tazminatını kapsar. Hizmet tespit davası ile sigortasız çalışılan dönemlerin ispatlanması halinde, işçi geriye dönük sigorta hakkı kazanır. En az 1 yıl süreyle sigortasız olarak çalıştırılmış olan işçi kıdem tazminatı talebinde bulunabilir. Haksız fesih durumunda ise 2 ila 8 haftalık ücret, ihbar tazminatı olarak alınabilir. Ayrıca 30+ işçi çalıştırılan işyerinde 4-8 aylık tazminat alınabilir.

Sigortasız işçi çalıştırma tazminat davası, arabuluculuk sonrası iş mahkemesinde görülür. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2020/4030 E., 2021/1950 K. sayılı kararında, sigortasız çalışmanın tazminat hakkını etkilemediği hükme bağlanmıştır.

Sigortasız İşçi Çalıştırmak Neden Yasaktır?

Sigortasız işçi çalıştırma yasağı, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesine dayanır. Bu yasağın nedenleri işçiyi koruma, kamu zararını önleme, adil rekabeti sağlama ve sosyal güvenlik avantajlarından faydalanma olarak sıralanır. Çünkü sigorta, işçiye sağlık, emeklilik ve işsizlik için güvence sağlar. İş kazası ve hastalık hallerinde SGK yükünü azaltır. Kayıt dışı istihdamı önleyerek adil rekabetin korunmasını sağlar. Bunların yanı sıra SGK prim kaybını ve vergi kaçakçılığını önler.

Sigortasız işçi çalıştırma yasağı, ihlal, idari ve cezai yaptırımlara yol açtığı için işverenin yükümlülüğünü zorunlu kılar. Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin 2016/1414 E. sayılı kararında, yasağın işçinin geleceğini koruduğu belirtilmiştir.

Kaynaklar

• 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Madde 4, 86, 102.
• 4857 sayılı İş Kanunu, Madde 14, 25.
• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararları (2020/4030 E., 2021/1950 K.; 2011/51524 E., 2014/50 K.).
• Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Kararı (2014/20041 E., 2014/9313 K.).
• Yargıtay 22. Hukuk Dairesi Kararı (2016/1414 E.).
• Resmi Gazete, 02.08.2024, Sayı: 32620.