Müdafi Nedir?

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 149. ve 150. maddelerinde düzenlenen müdafii, ceza soruşturma ve kovuşturmalarında şüphelinin ya da sanığın avukatıdır. Söz konusu avukat, şüpheli ya da sanık lehine hukuki destek sağlamakla yükümlüdür. Özellikle zorunlu müdafilik, belirli durumlarda şüphelinin ya da sanığın haklarının korunması açısından kritik bir role sahiptir. 

Müdafi Nedir?

CMK Madde 149’a göre müdafii, şüpheli ya da sanık lehine savunma yapan avukat olarak tanımlanır. Dolayısıyla “Müdafii ne demek?” sorusuna sanık veya şüpheli avukatı şeklinde yanıt verilebilir. Çünkü, müdafii sıfatı sadece avukatlara verilir. Hukuki bilgisiyle müvekkilinin haklarını koruyan müdafii avukat hem soruşturma hem de kovuşturma aşamalarında rehberlik eder. Hukuki savunmayı profesyonel bir temele dayandıran avukat, şüphelinin gerekli işlemler için haberdar edilmesinde de aktif rol oynar. Örneğin, bir şüpheli, müdafii aracılığıyla ifade verme sürecinde haklarından haberdar edilir. Yargıtay 6. Ceza Dairesi’nin 2023/789 E., 2025/123 K. sayılı kararında da müdafinin yokluğunda alınan ifadenin geçersiz sayılabileceği belirtilmiştir. 

Müdafi ile Temsil Edilme Hakkı Nedir?

Anayasa’nın 36. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 6. maddesi ile güvence altına alınmış olan müdafii ile temsil edilme hakkı, adil yargılama unsuru olarak öne çıkar. CMK Madde 150, müdafii ile temsil edilme hakkının şüpheliye ya da sanığa tanındığını açıkça belirtir. Bu hak, müvekkile savunmasını etkili bir şekilde yapabilmesi için avukatla iletişim kurma ve hukuki yardım alma özgürlüğünü sağlar. Örneğin, bir şüpheli, sorgu sırasında müdafii olmadan ifade vermeyi kabul etmeyebilir. Böyle durumlarda CMK Madde 150 kapsamında ifade alımı ertelenir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 2019/456 E., 2021/789 K. sayılı kararında, temsil edilme hakkının ihlal edilmesinin yargılamayı bozabileceği belirtilmiştir.

Müdafi Seçimi Nasıl Yapılır?

CMK Madde 149/2’ye göre müdafii seçimi şüpheli ya da sanığın iradesine bırakılmıştır. Dolayısıyla temsil edilecek kişi müdafii avukatını dilediği gibi seçebilir. Bu hak, müdafii seçiminin özgürce yapılabilmesini güvence altına alır. Yargıtay 6. Ceza Dairesi’nin 2024/1234 E., 2025/567 K. sayılı kararında da müdafii seçimin özgür iradeye dayalı olması gerektiği, vurgulanarak baskı altında yapılan seçimin geçersiz sayılabileceği belirtilmiştir. Avukat tutamayanlar ise barolarda ücretsiz müdafii desteği talebinde bulunabilir. 

CMK Madde 149/4 uyarınca şüpheli veya sanığın müdafii ile iletişiminin yakalanma anından itibaren 24 saatlik süre dolmadan yapılması gerekir. Öte yandan şüpheli veya sanık durumunda olan kişi dilerse müdafii avukatını değiştirebilir. Müdafii değiştirme hakkı ise mahkeme iznine bağlıdır.

Müdafii Atanması Zorunlu mudur, Hangi Durumlarda Olur?

CMK Madde 150/3’e göre bazı durumlarda zorunlu müdafii atanması gerekir. Zorunlu müdafii halleri olarak da adlandırılabilecek durumlar yargılanan kişinin 15 yaşından küçük olması, çeşitli sağlık sorunlarının varlığı, ağır ceza gerektiren suçla yargılanma durumu ve yoksulluk olarak sıralanır. Bu zorunlu müdafii durumlarını şu şekilde açıklamak mümkündür:

• 15 yaşından küçük olan çocuklar için her durumda müdafii ataması yapılır. Bunun için ek bir şartın sağlanmasına gerek yoktur.
• Sanık veya şüphelinin akıl hastalığı ya da ağır engeli varsa temsil için müdafii atanır.
• TCK 81 – kasten öldürme gibi ağır ceza kapsamında olan ve 10 yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlarda müdafii ataması yapılır.
• Yargılanan kişinin maddi durumu yetersiz ise barodan ücretsiz müdafii atanır.

Ceza Soruşturmasında Müdafinin Yetkileri Nelerdir?

Müdafiinin yetkileri, CMK Madde 149/5’te düzenlenir. Bunlar ifade katılımı, dosya inceleme, savunma hazırlığı ve itirazdır. İfade katılımı ile anlatılmak istenen müdafii avukatın şüpheli ile birlikte sorguya katılabilme hakkıdır. Müdafii aynı zamanda soruşturma evraklarını inceleyebilir ve gerekli görmesi halinde kopyalarını alabilir. Müdafii avukatın müvekkili adına dilekçe sunma ve delil toplama hakları da vardır. Ayrıca söz konusu avukat, tutuklama veya arama kararlarına itirazda bulunabilir. Tüm bu haklar, ilgili yasa maddesi ile güvence altına alınmıştır. Bu konuda Yargıtay’ın pek çok önemli kararı vardır. Örneğin, Yargıtay 6. Ceza Dairesi’nin 2025/234 K. sayılı kararında, müdafinin dosyayı inceleme hakkının savunma hakkının ayrılmaz parçası olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca, Yargıtay 13. Ceza Dairesi, 2011/9796 E., 2011/1012 K. kararında, soruşturma aşamasında müdafinin ifade alma ve itiraz yetkisinin zorunlu olduğu, müdafiisiz sorgunun delil değeri taşımayacağı belirtilir. 

Şüphelinin Müdafi Talep Etme Hakkı Var mıdır?

CMK Madde 149/1’e göre şüpheli müdafii talep etme hakkına sahiptir. Bu talep, şüphelinin yakalama anından itibaren yapılabilir ve kesinlikle reddedilemez. Şüphelinin müdafii talep etmemesi halinde ise mahkeme ya da savcılık resen müdafii ataması yapabilir. Yargıtay 1. Ceza Dairesi’nin 2024/567 K. sayılı kararında da şüphelinin müdafii talebinin gecikmeksizin yerine getirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Zorunlu Müdafilik Nedir?

Zorunlu müdafilik, CMK Madde 150/3’te düzenlenmiş bir kurumdur. Zorunlu müdafii, şüpheli veya sanığın kendi avukatını seçemediği ya da hukuki yardım almaya muhtaç olduğu hallerde, devlet tarafından avukat atanması anlamına gelir. Adil yargılanma hakkının bir uzantısı olan zorunlu müdafii uygulaması, hak koruma ve eşitlik amacı da taşır.

Zorunlu Müdafiliğin Amacı Nedir?

Zorunlu müdafilik hak koruma, eşitlik ve adalet amaçlarını taşır. Burada hak koruma, şüphelinin temel haklarının güvence altına alınmasını ifade ederken eşitlik ise maddi durumu yetersiz olanlar ile müdafii ile anlaşabilecek olanlar arasında denge kurma anlamına gelir. Başka bir ifadeyle adil yargılanma ve savunulma hakkı maddi durumdan bağımsız olarak herkesin temel hakları arasındadır. Zorunlu müdafilik aynı zamanda yargılama sürecinin tarafsız ve etkili olmasını sağlamak amacı da taşır. Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 2021/123 E., 2023/456 K. sayılı kararında, zorunlu müdafilik olmadan yargılamanın adil olmayacağı ifade edilmiştir.

Kimler Zorunlu Müdafiye İhtiyaç Duyar?

Zorunlu müdafiiye ihtiyaç duyanlar sırasıyla 15 yaşından küçükler, engeli veya akıl hastalığı olanlar, maddi imkânı olmayanlar ve 10 yıldan fazla hapis cezası öngören suçlarla suçlananlardır. Bu kişiler temsil edilmek istemeseler dahi mahkeme tarafından kendilerine ücretsiz olarak müdafi avukat ataması yapılır ve dava süreci atanan avukat temsilciliğinde ilerler.

CMK Madde 149/2’ye göre sanık veya şüpheli, kendisine atanan müdafii avukatı reddetme hakkına sahiptir. Özellikle yargılanan kişi müdafii avukatla iletişim kurmak istemezse veya avukata güven duymazsa bu durumu mahkemeye yazılı veya sözlü olarak bildirmesi gerekir. Böyle durumlarda mahkeme red talebini değerlendirir ve gerekli görürse sanık ya da şüpheliye yeni bir müdafi avukat atayabilir. 

Zorunlu olmayan müdafilik hallerinde ise sanık dilerse müdafiyi reddedebilir. CMK Madde 149/1’e göre müdafiinin reddi halinde sanığın iradesine saygı duyulur. Ancak bu durum sanığın savunma hakkını tamamen reddettiği anlamına gelmez.

Zorunlu Müdafilik Ne Zaman Başlar?

CMK Madde 150/3’e göre zorunlu müdafilik, şüphelinin yakalanması veya soruşturma ile başlar. Yakalama anından itibaren maksimum 24 saat içinde müdafi ataması yapılır. Bu atamanın gecikmesi veya ertelenmesi söz konusu değildir. Yargıtay 6. Ceza Dairesi’nin 2025/890 K. sayılı kararında da müdafi atamasının gecikmesinin savunma hakkını ihlal ettiği belirtilmiştir. 

Ataması yapılan avukat, müdafii olarak şüphelinin haklarını korumakla yükümlüdür. Bu kapsamda savunma için strateji geliştirir ve itiraz süreçlerini yönetir. Sanık müdafii avukat desteği ile suçlandığı davada daha adil koşullarda yargılanabilir. Çünkü, müdafii olası usulsüzlükleri de kısa sürede tespit ederek müvekkilinin haklarını korumak için zamanında gerekli mercilere itirazda bulunabilir. 

Kaynaklar

• 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, Madde 149-150.
• 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun.
• Anayasa, Madde 36.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Madde 6.
• Yargıtay 6. Ceza Dairesi Kararları (2023/789 E., 2025/123 K.; 2024/1234 E., 2025/567 K.; 2025/234 K.; 2025/890 K.).
• Yargıtay 1. Ceza Dairesi Kararları (2020/345 E., 2022/890 K.; 2024/567 K.).
• Yargıtay Ceza Genel Kurulu Kararları (2019/456 E., 2021/789 K.; 2021/123 E., 2023/456 K.).
• Resmi Gazete, 02.08.2024, Sayı: 32620.