Fiil Ehliyeti Nedir?

4 gün önce

0 1 4 dakika okuma süresi

Fiil ehliyeti, Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 8. ve devamındaki maddelerinde düzenlenen hukuki bir kavramdır. “Bir kişinin kendi özgür iradesiyle hem hak edinebilmesini hem de borç altına girebilmesine yönelik yetkinliğini ifade eden fiil ehliyeti, bireylerin hukuki işlem yapma kapasitesini gösterir. Dolayısıyla medeni hukukun temel taşları arasındadır. Fiil ehliyeti, bireylerin hukuki sorumluluklarını ve haklarını kullanma yeteneğini gösterdiği için toplumsal düzenin korunmasına da katkı sağlar.

İçindekiler

Fiil Ehliyeti Tanımı ve Hukuki Kapsamı

TMK Madde 9’a göre, fiil ehliyeti “bir kişinin kendi iradesiyle hak edinebilmesi ve borç altına girebilmesi yetkisi” şeklinde tanımlanır. Bu kavram, bireylerin hukuki sonuç doğuran eylemlerde bulunma kapasitesini gösterir. Başka bir ifadeyle, fiil ehliyeti pratik olarak, bireylerin günlük hayatta sözleşme imzalama, miras kabul etme veya malvarlığı yönetimi gibi işlemlerini doğrudan etkiler. Bireyin hak ehliyetinden ayrı olarak değerlendirilen fiili ehliyet, bireylerin doğuştan sahip oldukları hakları aktif olarak kullanabilmeyi sağlar.

Fiil ehliyetinin hukuki kapsamı ise TMK Madde 8-15 arasında düzenlenmiştir. Fiil ehliyeti, bireyin yaşına, kısıtlılık durumuna ve ayırt etme gücüne bağlı olarak farklılık gösterir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2024/456 E., 2025/123 K. kararında, fiil ehliyetinin bireyin hukuki işlem yapma özgürlüğünü garanti altına aldığını vurgulamıştır.

Fiil Ehliyeti Ne Zaman Başlar?

Türk Medeni Kanunu (TMK) Madde 10’a göre, fiil ehliyeti erginlik ile otomatik olarak başlar. Başka bir ifadeyle kişi 18 yaşını doldurduğunda fiil ehliyeti hakkını kazanır. Fakat bazı durumlarda fiil ehliyeti hakkı daha erken yaşlarda da elde edilebilir. Bunlardan biri evlilik durumudur. TMK Madde 11 uyarınca kişi 17 yaşını doldurduğunda evlenmiş ise ergin kabul edilir ve fiili ehliyeti başlar. Bunun yanı sıra kişi, mahkeme kararıyla da ergin ayılabilir. TMK Madde 12 uyarınca, 15 yaşını dolduran çocuk, mahkeme kararı ile ergin kılınabilir. Böyle durumlarda da fiil ehliyeti erken başlar.

Yargıtay’ın fiil ehliyeti hakkının kazanımına ilişkin pek çok kararı vardır. Örneğin, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2024/789 E., 2025/234 K. kararında, ergin kılınma kararının bireyin fiil ehliyetini tamamladığını ve hukuki işlemlerinde bağımsız hareket edebileceğini belirtmiştir.

Fiil Ehliyetinin Şartları Nelerdir?

Türk Medeni Kanunu Madde 10’da fiil ehliyetinin 3 temel şartı düzenlenir. Yasa maddesine göre fiil ehliyeti şartları, ergin olmak, ayırt etme gücüne sahip olmak, kısıtlı olmamaktır. Fiil ehliyetinin ilk şartı olan ayırt etme gücüne sahip olmak ile bireyin iradesini bilinçli bir şekilde kullanabilmesi ifade edilir. Fiil ehliyetinin ergin olma şartı bazı durumlarda daha esnek bir hal alsa da genel olarak 18 yaşını doldurmuş olmayı ifade eder. Bazı durumlarda birey mahkeme kararıyla ergin olabilir. Öte yandan bireyin fiili ehliyet kazanması için mahkeme kararı ile kısıtlanmamış olması gerekir. Tüm bu şartların eksikliği, fiil ehliyetini sınırlar veya tam ehliyetsizliğe yol açar.

Fiil Ehliyetine Göre Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak

TMK Madde 13’e göre ayırt etme gücü, bireyin eylemlerinin sebeplerini ve sonuçlarını anlayabilme yeteneği olarak tanımlanır. Ayırt etme gücü, bireyin yaşına, karar verebilme kapasitesine ve akli durumuna bağlı olarak değişebilir. Örneğin, 7 yaşından küçük çocuklar, ayırt etme gücünden yoksun kabul edilir. Akıl hastalığı veya benzeri durumlar da ayırt etme gücünü ortadan kaldırabilir. Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 2024/1234 E., 2025/567 K. kararında, ayırt etme gücünün fiil ehliyetinin temel unsurlarından bir olduğu ve mahkemece değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Fiil Ehliyetine Göre Ergin Olmak

TMK Madde 11’e göre, erginlik, bireyin 18 yaşını doldurması ile otomatik olarak başlayan bir durumdur. Ergin statüsünde olan bir kişi, tam fiil ehliyetine sahip olur ve hukuki açıdan bağımsızdır. Erginlik evlenme ve mahkeme kararı ile erkenden de kazanılabilir. Başka bir ifadeyle kişi 18 yaşını doldurmamış olsa dahi bazı özel durumlarda ergin sayılabilir. Ergin olmayanlar, sınırlı fiil ehliyetine sahiptir ve işlemlerinde veli ya da vasi gibi yasal temsilcinin onayı gerekir. Dolayısıyla erginlik, fiil ehliyetine sahip olmak için önemli bir unsurdur.

Fiil Ehliyetine Göre Kısıtlı Olmamak

Fiil ehliyetinin kısıtlanması, TMK Madde 405-408 kapsamında düzenlenir. Kısıtlama, bireyin bazı gerekçelere dayandırılan mahkeme kararı ile fiil ehliyetinin sınırlandırılmasıdır. Bu gerekçeler akıl hastalığı, savurganlık, alkol ya da uyuşturucu bağımlılığı olabilir. Fiil ehliyeti kısıtlanmış olan kişi, sınırlı fiil ehliyetine sahip kabul edilir ve hukuki işlemlerinde vasinin onayına ihtiyaç duyar. Örneğin, savurgan bir kişinin malvarlığını koruma amacıyla kısıtlanması oldukça yaygın bir uygulamadır. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2024/456 E., 2025/123 K. kararında da fiili ehliyeti kısıtlama kararının, koruma amacı taşıdığı belirtilmiştir.

Fiil Ehliyeti Türleri Nelerdir?

TMK Madde 10-15’e göre fiil ehliyeti türleri, tam fiil ehliyeti, sınırlı fiil ehliyeti ve tam fiil ehliyetsizliği olmak üzere 3 tanedir. Fiil ehliyeti türlerini şu şekilde açıklamak mümkündür:

Ergin, kısıtlı olmayan ve tam ayırt etme gücüne sahip olan kişiler tam fiil ehliyetine sahiptir. Bu sayede hukuki işlemlerini bağımsız olarak yapabilirler.
Ergin olmayan bireyler başka bir ifadeyle küçükler ya da kısıtlı kişiler, sınırlı fiil ehliyetine sahiptir. TMK Madde 16 uyarınca, sınırlı fiil ehliyetine sahip olan kişilerin hukuki işlemlerinde yasal temsilci onayına ihtiyaç duyulur. Fakat, bağışlama kabulü gibi bazı işlemlerde yasal temsilci onayı aranmaz.
Tam fiil ehliyetsizliği ise ayırt etme gücünden tamamen yoksun olan kişileri ifade eder. Örneğin, 7 yaşından küçük çocuklar ya da akıl hastaları, tam fiil ehliyetsizliğine sahiptir. Kendi iradeleri ile hukuki işlem yapamayan tam fiil ehliyetsizliğine sahip bireylerin işlemleri sadece yasal temsilciler tarafından gerçekleştirlebilir.

Fiil Ehliyetine Göre Kişilerin Hukuki Sınıflandırılması

Türk Medeni Kanunu kapsamında fiil ehliyetine göre kişiler, tam fiil ehliyetliler, sınırlı fiil ehliyetliler ve tam fiil ehliyetsizler şeklinde sınıflandırılır. Fiil ehliyeti tablo gösterimlerinde de bu sınıflandırma kullanılır. Fiil ehliyeti durumuna göre kişilerin hukuki sınıflarını ise şu şekilde açıklamak mümkündür:

Tam fiil ehliyetliler, 18 yaşını doldurmuş olan, ayırt etme becerisine sahip ve herhangi bir kısıtlaması olmayan bireylerdir. Sağlıklı ve yetişkin kişiler bu sınıfta yer alır. 18 yaşından küçük, akıl sağlığına ilişkin sorunları olan ya da ayırt etme gücüne sahip olmayan kişiler ise farklı sınıflarda değerlendirilir.
Sınırlı fiili ehliyeti olan kişiler, küçükler olarak da adlandırılan ve 18 yaşını doldurmamış kişiler olarak kabul edilir. Ayrıca kısıtlılar da bu sınırlı fiil ehliyeti sınıfındadır. Örneğin, 16 yaşındaki bir çocuk bir sözleşme imzalamak isterse bunu sadece velisinin onayı ile yapabilir Aksi halde sözleşme hukuki olarak geçersiz sayılır. Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 2024/789 E., 2025/234 K. kararında da sınırlı fiil ehliyetlilerin işlemlerinde yasal temsilcinin onayının zorunlu olduğunu, aksi halde işlemin bağlayıcı olmayacağı belirtilmiştir.
Tam fiil ehliyetsizler sınıfında ise ayırt etme becerisinden yoksun kişiler bulunur. Bu kişiler akıl hastaları ya da küçük çocuklar olabilir. Örneğin, 5 yaşındaki bir çocuk veya cezai ehliyeti olmayan bir akıl hastası tam fiil ehliyetsizler sınıfındadır.