Tazyik Hapsi Nedir ve Hangi Durumlarda Verilir?

Türk hukukunda, özellikle 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) ve diğer özel kanunlarla düzenlenen tazyik hapsi, disiplin ve baskı amacı taşır. Çünkü tazyik hapsi, mahkeme kararına ya da yasal yükümlülüğe uymayı zorlamak amacıyla uygulanır. En sık nafakanın ödenmemesi ve mahkeme emrine uyulmaması hallerinde uygulanır. 

İKK madde 344 uyarınca belirlenen nafaka tazyik hapsi şartları, mahkeme kararı, ödeme gücü, kasıt unsuru, şikayet ve haciz ya da icra takibi olarak sıralanır. Mahkeme kararı ile sanığın nafaka ödemesine hükmedilmiş olması, sanığın ise bu nafakayı ödeyecek maddi gücünün olması gerekir. Nafakanın tazyik hapsine konu olabilmesi için de sanığın kasıtlı olarak ödeme yapmamış olması şartı aranır. Böyle bir durum gerçekleştiğinde ise mağdur tarafın icra müdürlüğüne ya da mahkemeye şikayette bulunması gerekir. Mahkeme ya da icra müdürlüğü, ödenmemiş nafaka borcu için icra takibi başlatır. Bu takibe rağmen borç ödenmediğinde ise tazyik hapsi talep edilir.

Tazyik Hapsinin Hukuki Tanımı ve Yasal Dayanakları

Tazyik hapsi, mahkeme kararına uymayan veya yasal bir yükümlülüğünü yerine getirmeyen kimselere uygulanan bir çeşit hapis yaptırımıdır. Süreli olan ve disiplin sağlamayı amaçlayan tazyik hapsi, suça yönelik hapis cezası olmadığı için ceza hukukundaki hapis cezalarından ayrılır. Genel olarak yasal yükümlülüğün yerine getirilmesi amacıyla uygulanan tazyik hapsi süresi, 3 ay ila 6 ay arasında değişir. Ayrıca tazyik hapsinde hapis cezası yükümlülüğün yerine getirilmesi ile sona erer. Tazyik hapsi şartları – yasal dayanakları ise şunlardır:

• 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) madde 337 – 352 uyarınca, tazyik hapsi nafaka ödememe ve icra emrine uymama hallerinde uygulanır.
• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK) uyarınca, velayet, nafaka ya da mal rejimi kararlarına uyulmaması hallerinde tazyik hapsi cezası öngörülür.
• 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun uyarınca, mahkemenin verdiği koruma kararlarına uyulmaması halinde tazyik hapsi verilir.
• 5326 sayılı Kabahatler Kanunu uyarınca, bazı kabahatlerde de tazyik hapsi uygulaması vardır.

Tazyik Hapsi Kararı Nasıl Verilir? Yargılama Süreci

Tazyik hapsi kararı, yükümlülüğün yerine getirilmediğinin tespit edilmesi sonucunda yetkili mahkeme tarafından verilir. Tazyik hapsi kararında yargılama süreci genellikle şikayet ya da talep ile başlar. Örneğin, birikmiş nafaka tazyik hapsi gerektiren bir durumdur. Böyle bir durumda nafaka alacaklısı olan taraf, nafaka ödemekle yükümlü olan tarafın ödemeyi yapmaması üzerine mahkemeye bildirimde bulunur. Bu bildirim ise icra dairesi ya da aile mahkemesi aracılığı ile yapılır. Mahkeme ise yükümlülüğün ihlal edilip edilmediğini inceler. Bu süreçte sanığın ödeme güçlüğü olup olmadığı da sorgulanır. Çünkü İİK madde 344 uyarınca, sanığın ödeme güçlüğü olmadığı halde nafakasını ödememesi tazyik hapsi sebebi olarak kabul edilir. 

Duruşmada mahkeme tarafları dinler, delilleri değerlendirir ve bunların yanı sıra gerekli görüldüğü hallerde tanık beyanını da alır. Ayrıca CMK madde 147 uyarınca sanığa savunma hakkı tanınır. Mahkeme tüm bu süreç sonunda tazyik hapsine hükmederse hapis süresini belirler. Sanığın yükümlülüğünü yerine getirmesi ise hapis cezasının sona ermesini sağlar. Tazyik hapsi kararına ilişkin Yargıtay 12. Hukuk dairesi 2023/456 E., 2024/123 K. kararı verilebilir. İlgili dava sanığın nafaka ücretini ödememesi üzerine açılmış olup yargıtay kararında sanığın ödeme gücünün kanıtlanması istenmiştir. 

Tazyik Hapsi Uygulamasında Polis ve Resmi İşlemler

Sanık için tazyik hapsi kararı kesinleştikten sonra, uygulama aşaması, kararın icrası, kolluk müdahalesi, hapishane süreci ve yükümlülüğün yerine getirilmesi şeklinde ilerler. Kararın icrası aşamasında mahkeme, tazyik hapsi kararını icra müdürlüğüne ve kolluk kuvvetlerine bildirir. İcra Müdürlüğü ise sanığı çağırır ve yükümlülüğü yerine getirmesi için şans tanır. Sanık yükümlülüğü yerine getirmediği takdirde icra müdürlüğü yakalama kararını kolluk kuvvetlerine iletir. Ardından mahkeme kararıyla polis ya da jandarma sanığı yakalar. 

Yakalanan sanık açık ceza infaz kurumunda tutulur. Tazyik hapis, ceza hapsinden tamamen farklı olduğundan sanık, ağır cezaevlerinde değil hafif koşullarda infaz edilir. Bu aşamada sanık borcunu ödemeyi kabul ederse mahkeme, İİK madde 345 uyarınca hapis cezasının kaldırılması yönünde karar verir. 

2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 344. maddesi uyarınca tedbir nafakasını ödememek de tazyik hapsiyle cezalandırılır. Yargıtayın bu konuda emsal teşkil edecek önemli kararları vardır. Tedbir nafakası tazyik hapsi yargıtay kararlarından bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 2023/2345 E., 2024/1890 K., 15.03.2024 kararına göre, boşanma davasında sanığın tedbir nafakası ödeme gücü olmasına rağmen ödeme yapmadığı tespit edilmiş, yargıtay ise sanığın gelir durumunun mahkeme tarafından araştırılması gerektiğini vurgulayarak eksik inceleme nedeniyle doğrudan verilen tazyik hapsi kararını bozmuştur. Çünkü ödeme güçlüğünün somut delillere dayanması gerekir.
• Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2022/5678 E., 2023/4321 K., 10.11.2023 kararına göre, tedbir nafakası ödememe nedeniyle verilen tazyik hapsi kararında, sanığın borcu ödeyememe gerekçesinin kasıt olduğu belirlendiğinden yargıtay, nafaka yükümlüsünün kasıtlı ihlalini teyit etmiş ve hapis cezasını onamıştır.

Tazyik Hapsinin Adli Sicil Kaydına Etkisi

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 2. maddesi uyarınca, tazyik hapsi, suça yönelik bir ceza değil disiplin kategorisindeki bir uygulama olduğundan sanığın adli sicil kaydına işlemez. Fakat tazyik hapsine neden olan yükümlülük farklı bir suçun unsuru ise ayrıca dava açılabilir. Örneğin, nafaka ödemeyen sanığın tamamen kötü niyetli nafaka ödemediği ispatlanabilirse bu ayrı bir davada ele alınabilir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi tarafından verilen 2022/789 E., 2023/234 K. kararında da tazyik hapsinin adli sicile işlenmediğini ancak yükümlülüğün kasıtlı ihlalinin başka yaptırımlara yol açabileceği belirtilmiştir.

Tazyik Hapsinde Zamanaşımı Süreleri

Tazyik hapsi uygulaması bir suça bağlı ceza olmadığı için bu tarz davalar zamanaşımına tabi değildir. Fakat, şikayetin, yükümlülüğün ihlal edildiği tarihten itibaren belirli bir süre içinde yapılmasında fayda vardır. Örneğin, İİK madde 344’e göre, nafaka ödenmemesine yönelik şikayet hakkı, ödenmeyen her ay için 6 aydır. Nafaka gibi devam eden yükümlülüklerde yapılmayan her ödeme için zamanaşımı ayrı ayrı hesaplanır.

İİK madde 39 uyarınca, icra tazyik hapsi zamanaşımı ise 10 yıldır. Tazyik hapsi kararı uygulama süresi mahkemenin verdiği süre kadar olup söz konusu süre içinde infaz edilmelidir. Ek olarak tazyik hapsine konu olan yükümlülüğün yerine getirilmesi halinde hapis cezasının sona ereceği de unutulmamalıdır.

Tazyik Hapsine Karşı İtiraz ve Başvuru Yolları

Tazyik hapsi kararına karşı kanun yolları, itiraz, istinaf ve temyiz olmak üzere 3 adettir. İtiraz, İİK madde 353 ve CMK madde 267-268 uyarınca, kararın tebliğinden itibaren 7 gün içinde yapılmalıdır. İtirazın yapılacağı merci ise genellikle Asliye Hukuk veya Ağır Ceza Mahkemesi olan bir üst mahkemedir. İtiraz gerekçesinin ise sanığın ödeme gücü, yükümlülüğün yerine getirildiği yada kararın hukuka aykırılığı olabilir. 

HMK 341 uyarınca, tazyik hapsi kararları Bölge Adliye Mahkemesine (BAM) istinaf yoluyla taşınabilir. HMK madde 347 uyarınca tazyik hapsi istinaf süresi karar tebliğinden itibaren 2 haftadır. İstinaf hakkı, bu süre sonuna kadar kullanılmadığında ortadan kalkar.

Bölge Adliye Mahkemesi kararlarına karşı HMK madde 361’e göre, Yargıtay’a temyiz başvurusu yapılabilmektedir. Temyiz süresi ise tıpkı istinafta olduğu gibi 2 haftadır. Fakat, temyiz sadece hukuka aykırılık olduğunda yapılabilir. Örneğin, Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, 2023/1234 E., 2024/567 K. kararına göre, nafaka ödememe davasında sanığın ödeme gücünün hatalı değerlendirilmesi nedeniyle tazyik hapsi kararını bozulmuştur.

Kaynaklar:

• 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu, Madde 337-353.
• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, Madde 175, 341.
• 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun, Madde 13.
• 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, Madde 267-268.
• 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Madde 341-361.
• Yargıtay 2. ve 12. Hukuk Dairesi kararları.