Fazla Mesai Ücreti Nedir?
İş Hukuku’nda çalışma şartları, ücretler ve işçilik hakları gibi hususlar düzenlenirken işçinin korunması esas alınmıştır. Bunun sebebi ise sosyal, ekonomik ve politik anlamda işçinin, işverene kıyasla daha zayıf konumda olmasıdır. İşçinin geçimini sağlamak ve hayatta kalmak için çalıştığı işte, hukuki korunmanın olmaması emek sömürüsüne yol açabilir.
İşçi lehine yapılan düzenlemelerin başında, çalışma saatlerinin insani koşullar ile çerçevelenmesi ve işçinin bu çalışma saatlerinden daha fazla çalışmaya zorlanamamasını içeren düzenlemeler yer alır. Buna göre azami çalışma saatinden daha süre çalışmaya kimse zorlanamaz, fazla çalışma yapmayı kendi kabul eden işçiye normal ücretinin yanında fazla mesai ücreti ödenir.
İçindekiler
Fazla Mesai Nedir?
4857 sayılı İş Kanunu’nun Çalışma Süresi başlıklı 63. maddesi ‘’Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır…’’ hükmünü içermektedir. Haftanın çalışılan günlerinden kasıt ise hafta içidir. İlgili madde uyarınca bir hafta içerisinde toplam çalışma süresi 45 saati aşamaz. Aynı zamanda haftalık çalışma saati 45’e ulaşmasa dahi günlük çalışma saati 11,5 saati aşmamalıdır. Haftalık 45 ve her koşulda günlük 11,5 saati aşan çalışmalara fazla mesai adı verilir.
Yukarıda belirtilen saatleri aşan çalışmalara ilişkin fazla mesai ücreti ödenmesine ilişkin düzenleme İş Kanunu’nun 41. maddesinde açıklanmıştır. Bu maddeye göre ‘’…Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır… Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir… Fazla çalışma… yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı… serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz…’’
İş sözleşmesinde haftalık çalışma saatinin 45 saatin altında belirlenmesi halinde, bu saatten fazla yapılan çalışmalar fazla mesai olarak adlandırılmaz. Fazla süre çalışma adı verilen bu sürelerde de işçiye normal ücretinin % 25 artırılmış hâli ödenir. Fazla mesaide ise bu oran % 50 olarak belirlenmiştir. İşçinin kanuni azami çalışma saatlerini aşacak şekilde çalışması için aranan ön koşul, kendi rızasıdır.
Rızası olmaksızın hiçbir işçi, istisnai haller hariç olmak üzere fazla mesai yapmaya zorlanamaz. Ayrıca fazla mesai çalışmasının, milli tatillerde yapılan çalışma ile karıştırılmaması gerekir. Tatil günlerinde çalışan işçi, normal saatlik mesai ücretinin iki katı ücret almaya hak kazanır. Fazla mesai, iş günleri içerisinde yapılan çalışma ile gerçekleşebilir. Her iki ücretin hesaplanmasında da işçinin brüt kazancı esas alınır.
Kimler Fazla Mesai Ücreti Alabilir?
Fazla mesai ücretini, haftalık 45 saatin üzerinde veya haftalık saatin altında çalışmış olsa dahi günlük 11,5 saatten fazla çalışan işçiler alabilir. Aynı zamanda fazla mesai yapan işçi, çalıştığı fazla sürelere karşılık para yerine serbest zaman kullanmayı da tercih edebilir.
Bir işçinin yıl içerisinde en fazla yapacağı mesai çalışması 270 saat olarak belirlenmiştir. Ayrıca fazla mesai çalışması yapılabilmesi için işçinin yazılı açık rızasının bulunması gerekir. Bu noktada yer altında yapılan işlerde çalışanlar ve maden işçileri kendi onayları olsa dahi hiçbir şekilde fazla mesaiye kalamaz.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Fazla mesai ücreti hesaplama formülü, İş Kanunu’nda detaylı olarak belirtilmiştir. Kanunda belirtilen oran, fazla çalışılan saat başına ödenecek miktarın normal saatlik ücretin bir buçuk katıyla çarpılması sonucunda elde edilir. Bunun için ilk önce işçinin saatlik ücreti hesaplanır. Örneğin; aylık 18.000 TL ücret karşılığı haftalık 45 saat çalıştırılan işçi, mesai saati içerisinde çalıştığı her saate karşılık 100 TL ücrete hak kazanır. Fazla mesai ücreti hesaplaması yapılırken fazladan çalışılan her saatin ücreti, normal ücretin bir buçuk katı olacağından bu örnekte işçinin saatlik fazla mesai ücreti 150 TL olarak bulunur. Günlük fazla mesai ücreti de saatlik ücretin o gün çalışılan fazla saat sayısı ile çarpılmasıyla elde edilir.
İşçinin, fazla mesai çalışmasına karşılık ücret alma veya serbest zaman kullanma şeklinde seçim hakkının bulunduğu belirtilmiştir. Serbest zamanın kullanımına ilişkin hesaplamanın nasıl yapılacağı da ilgili kanunda açıklanmıştır. Buna göre işçi fazla mesai yaptığı her saat karşılığında, iş saatleri içerisinde kullanabileceği bir buçuk saatlik serbest zaman iznini kazanmayı da tercih edebilir. Örneğin; 45 saatlik azami haftalık çalışma saatinden 8 saat fazla çalışma yapan işçi, bu çalışması karşılığında 12 saat serbest zaman kullanmayı talep edebilir.
Türk Ceza Kanunu’nda fazla mesai ücreti vermeme ile ilgili bir ceza düzenlenmemiştir. Fazla mesai ücretinin ödenmemesi hâlinde işçi tarafından iş sözleşmesi haklı sebeple feshedilebilir. İşverene bir ihtarname çekilerek fazla mesai ücretinin ve haklı sebeple fesih ile hak kazanılan diğer her türlü tazminatın ödenmesi, aksi takdirde hukuki yollara başvurulacağı bildirilir. Akabinde işveren tarafından herhangi bir ödeme yapılmaması hâlinde önce dava şartı arabuluculuğa başvurulur. Anlaşma olmaması hâlinde dava yolu ile işçilik alacaklarının tazmini sağlanabilir.
Kimlerin Fazla Mesai Yapması Kanuna Aykırıdır?
Hangi işlerde fazla mesai yapılamayacağı ve hangi işçilerin fazla mesai çalışmasına konu edilemeyeceği İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin 7 ve 8. maddelerinde belirtilmiştir. Fazla çalışma yapılamayacak işler başlıklı 7. maddeye göre günlük 7,5 saatten daha fazla çalışılamayacağı İş Kanunu’nda belirlenen yerlerde, gece çalışması yaptırılan işyerlerinde ve yeraltı ile su altında yürütülen işlerde çalışan işçiler kendi muvafakatleri olsa dahi fazla çalışmaya konu olamazlar.
Anılan yönetmeliğin fazla çalışma yaptırılmayacak işçiler başlıklı 8. maddesine göre 18 yaşını doldurmamış işçiler fazla mesai yapamaz. Sağlık sorunu olduğu hekim raporu ile sabit olan işçiler ile hamile olan, yeni doğum yapan veya bebek emziren işçiler de olağan çalışma saatlerinden daha uzun çalıştırılamaz. Buna ek olarak sözleşmesi kısmi zamanlı olan işçiler de fazla mesaiye kalamazlar.
Fazla Mesai Ücreti Alacak Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?
Hakedişleri ödenmeyen çalışan, İş Kanunu uyarınca sözleşmesini haklı olarak feshedebilir. Haklı feshin ardından ödenmeyen işçilik alacakları için dava açılması mümkündür. Fazla mesai ücreti de bu kapsamda bir işçilik alacağı olduğundan feshi takiben açılacak dava ile talep edilebilir.
Fazla mesai ücreti alacağına ilişkin davalarda görevli mahkeme İş Mahkemeleri, yetkili mahkeme ise işverenin yerleşim yeri veya işin yapıldığı yerdeki mahkemelerdir. Yargılama esnasında mahkeme tarafından belirlenen hesap uzmanı bilirkişiye fazla mesai ücreti hesaplama işi verilir. Davacı işçi, dava ile öne sürdüğü iddiasını tanık dahil her türlü hukuki delil ile ispat edebilir.
İşçi alacaklarına ilişkin süreçler profesyonel destek gerektirdiği için bir uzmanla ilerlemek daha sağlıklı olacaktır. İhtarnamenin hazırlanması, arabuluculuk sürecinin yürütülmesi ve yargılama esnasında usule uygun şekilde hareket edilmesi ve hak kaybı yaşanmaması adına oldukça önemlidir. Sinan Eroğlu Hukuk ve Danışmanlık Ofisi ile iletişime geçerek İş Hukuku alanında uzman desteği alabilirsiniz.
